Een grote geboorte in het Brabantse dierenpark BestZoo dit jaar: het park heeft opnieuw gefokt met zeldzame Sri Lanka panters. Hoewel de dierentuin jubelt over de geboorte, spelen er achter de schermen minder rooskleurige zaken. Zo wil het fokprogramma niet meer met de dierentuin samenwerken en blijken pasgeboren dieren het resultaat van inteelt. Wat is er in Best aan de hand?
BestZoo is een klein dierenpark met tientallen zeer uiteenlopende diersoorten. De Sri Lanka panters behoren tot een van de belangrijkste trekpleisters. De soort leeft alleen op Sri Lanka en worden in het wild als kwetsbaar aangemerkt.
Er zijn maar zo’n dertig dierentuinen in Europa met Sri Lanka panters. Omdat het aantal dieren in gevangenschap met slechts enkele tientallen individuen schaars is, werkt het merendeel van deze parken samen in een gecoördineerd fokprogramma van de European Association of Zoos and Aquaria (EAZA).
Binnen het programma van de vereniging, het zogeheten EEP, worden kosteloos panters uitgewisseld tussen dierentuinen. Het doel is een zo genetisch divers mogelijke reservepopulatie buiten het wild op te bouwen. Ook zoekt het programma samenwerking met dierentuinen wereldwijd en worden conservatieprojecten financieel ondersteund.
Hoewel BestZoo geen EAZA-lid is, mocht het aanvankelijk wel meedoen aan het fokprogramma. Voorwaarde was dat het park zich aan de regels hield en de aanbevelingen van de coördinator opvolgde. Dat gebeurde niet, vertelt een woordvoerder van de dierentuinvereniging in een verklaring aan ZooFlits.
“Hun fokbeslissingen waren niet in overeenstemming met de aanbevelingen van de coördinator, wat een schending is van de EEP-regels”, aldus de voorlichter. Daardoor werd BestZoo uit het fokprogramma gezet. Wanneer de breuk plaatsvond, wil EAZA niet zeggen.
Dierentuindierendatabank
BestZoo bleef de panters houden. Volgens de door dierentuinen meest gebruikte dierendatabank ter wereld, zijn er nu vier volwassen panters in het park: twee mannetjes en twee vrouwtjes. Ze stammen af van een koppel dat in 2006 en 2007 werd verkregen. Daarmee zijn alle dieren nauw verwant. Eén van de vier aanwezige dieren blijkt het resultaat van de vader die met een van zijn dochters werd gekruist.
Bioloog Laura Bertola onderzoekt al jaren de genetische diversiteit van kleine en geïsoleerde populaties grote roofdieren in het wild. Momenteel is ze voorzitter van de Leo Foundation en draagt ze bij aan onderzoeken, beleid en richtlijnen voor het behoud van katachtigen zoals leeuwen. Op verzoek van deze site keek ze naar de verwantschappen tussen de panters, die BestZoo zelf invoerde in de databank. “Dit is een groep die niet intern doorgefokt zou moeten worden omdat inteelt dan onvermijdelijk is”, stelt zij.
Groot nieuws
Maar dat gebeurde toch. Zonder coördinatie op genetische diversiteit of lange termijndoelstellingen uit het Europese fokprogramma fokte BestZoo met de panters. In mei bracht de dierentuin groot nieuws: drie Sri Lanka panters zagen het levenslicht, maakte men groots op sociale media en in een persbericht bekend.
Diezelfde maand werd volgens ingewijden nóg een nestje geboren, al deelt de dierentuin daar online helemaal niets over. De in totaal vijf jongen die ter wereld kwamen, blijken allemaal het product van zware inteelt: de dierentuin liet volgens eigen registraties, die in handen zijn van deze site, de twee vrouwelijke panters dekken door hun volle broer.
Gevolgen van inteelt
Het op deze wijze fokken kan gevolgen hebben voor het welzijn van Sri Lanka-panters, aldus Bertola. “Het probleem dat hierbij ontstaat is dat schadelijke variaties in het DNA, die iedereen met zich meedraagt, bij inteelt tot uiting komen.” Die schadelijke variaties uiten zich bij grote katten onder meer door vervormingen aan de staart en het gezicht en dragen bij aan een lage vruchtbaarheid, aldus de bioloog.
Ook zijn er zwaardere afwijkingen bekend die kunnen ontstaan, zoals het missen van ledematen of problemen met de heupen, aldus Bertola. “Dit soort problemen kunnen snel, binnen een klein aantal generaties, tot uiting komen en vormen een serieus probleem voor dierenwelzijn. Het lijkt me dat je dit als dierentuin te allen tijde wilt voorkomen.”
Fokker blijft stil
ZooFlits vroeg parkeigenaar Jos Nooren om een reactie. In gesprek met deze site wil de BestZoo-directeur veelal niets zeggen over de genetische diversiteit en achtergrond van zijn panters. Hij is geërgerd om de vragen. “Ik heb tot doel gesteld om te maken dat er meer Sri Lanka panters komen”, zegt hij er onder meer alleen over.
Of daarbij rekening is gehouden met de genetische diversiteit en mogelijke inteeltproblemen, is Nooren stellig: volgens hem zijn de dieren gezond en is het fokbeleid te verdedigen. Toch wil hij geen details vrijgeven over de jonge panters en de verwantschappen tussen de dieren.
Op de vraag of BestZoo buiten het zicht van het fokprogramma en de dierentuindatabank andere onverwante dieren heeft weten te verkrijgen, wil Nooren niet ingaan. “Als ik nu ga vertellen hoe wij aan die mannen of andere dieren komen, dan breekt de hel los”.
Honden en kippen
De eigenaar is op veel vlakken zeer kritisch op het beleid van EAZA. Volgens hem kan er met kleine aantallen binnen een fokprogramma niet goed gefokt worden. Hij benadrukt daarbij dat inteelt voorkomt bij veel populaties en dat onverwante dieren genetisch op elkaar kunnen lijken. “Het zegt niks. Ieder hondenras is ontstaan door inteelt. Legkippen zijn bijna genetisch identiek.” Voor hem geldt die strekking ook voor de Sri Lanka panters, al wil hij daar verder niets over zeggen.
De vergelijking met honden en kippen vindt Bertola echter “merkwaardig”. “Van beiden is bekend dat ze grote gezondheidsproblemen hebben, wat zorgt voor ethische discussies”, legt zij uit. “Bovendien zijn dit voorbeelden waarbij mensen selecteren op specifieke eigenschappen, qua uiterlijk of qua opbrengst. Voor wilde dieren gaat dat natuurlijk veel minder op, daar zou je moeten fokken om zoveel mogelijk variatie te behouden voor de soort.”
Kleine populatie
Ondanks dat de populatie Sri Lanka panters in dierentuinen klein is, hoeft dat niet direct gezondheidsproblemen op te leveren, zegt de bioloog. “Met verstandig fokbeleid kun je een eind komen. Misschien kun je inteelt niet helemaal voorkomen, maar je kunt wel de best mogelijke keuze maken waarmee je zoveel mogelijk diversiteit behoudt en kans op gezonde nakomelingen zo groot mogelijk maakt.”
Of EAZA de panters bij BestZoo had kunnen weghalen, wil de organisatie niet zeggen. Buiten BestZoo zijn Sri Lanka panters in Nederland alleen te zien in Burgers’ Zoo en Mondo Verde in Limburg. Laatstgenoemde kreeg dieren via BestZoo.
